به مناسبت روز جهانی پوکی استخوان: پوکی استخوان، معضل جدی سیستم سلامت عمومی و بهداشت سالمندان

به مناسبت روز جهانی پوکی استخوان:
پوکی استخوان، معضل جدی سیستم سلامت عمومی و بهداشت سالمندان

۲۰ اکتبر مصادف با ۲۸ مهرماه روز جهانی پوکی استخوان نامگذاری شده است در این راستا و جهت آشنایی بیشتر با بیماری پوکی استخوان، علائم، پیشگیری و راه‌های درمان، در گفتگو با دکتر نیما خواجه، متخصص طب فیزیکی در بیمارستان امیرالمؤمنین شهرستان خدابنده همراه وبدای زنجان باشید.

پوکی استخوان، علائم، پیشگیری و راه‌های درمان
پوکی استخوان به معنی کم شدن تراکم استخوان است که بدنبال آن قدرت استخوان‌ها کم شده و شکننده می‌شوند. پوکی استخوان بتدریج پیشرفت می‌کند و معمولا هیچ علامتی از خود بروز نمی‌دهد تا زمانی که شکستگی بوجود می‌آید.

پوکی استخوان یا استئوپروز بیشتر در دوران کهنسالی بروز می‌کند و می‌تواند در هر استخوانی از بدن ایجاد شود ولی در ستون فقرات، لگن، و مچ دستها بیشتر دیده می‌شود.
در سال‌های اخیر شیوع پوکی استخوان در ایران رو به افزایش گذاشته است و باتوجه به افزایش طول عمر به نظر می‌رسد پوکی استخوان در آینده‌ای نه چندان دور به عنوان یک معضل جدی سیستم سلامت عمومی و بهداشت سالمندان را به چالش بکشد.

پوکی استخوان اولیه با افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی غلط و فعالیت فیزیکی ناکافی ایجاد می‌شود.

تراکم استخوان در انسان بعد از جهش رشدی در دوران بلوغ افزایش می‌یابد و در ۲۵ تا ۳۵ سالگی به حداکثر مقدار خود می‌رسد. حدودا بعد از ۴۰ سالگی تراکم استخوان‌ها مرتباً کم می‌شود و این کاهش تا پایان عمر ادامه می‌یابد.

شیوع پوکی استخوان در بانوان و در سنین یائسگی حدودا ۵ برابر مردان است. البته در مردان مسن نیز، کاهش تدریجی هورمون‌های مردانه باعث ایجاد حالتی شبیه به یائسگی در آقایان می‌شود.

چه چیز سبب افزایش تراکم استخوان می‌شود؟
گرچه عامل ژنتیک و وراثت مهمترین عامل تعیین کننده تراکم استخوان به شمار می‌رود ولی تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی و نیز دوران بارداری و شیر‌دهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و الکل از مهمترین عوامل قابل اصلاح و پیشگیری کننده از کاهش تراکم استخوان است.

مصرف فرآورده‌های لبنی (شیر، ماست، کشک و دوغ کم نمک و…)، سبزیجات، حبوبات و میوه‌های تازه و استفاده متعادل از مواد غذایی پروتیئنی مانند ماهی و تخم مرغ وهمچنین پرهیز از استفاده بی‌رویه از نوشابه‌های گازدار و قهوه از جمله توصیه‌های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است.

استفاده مناسب از مکمل‌ها و ویتامین‌ها از جمله ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین D اگرچه می‌توانند نقش مفیدی داشته باشند، به هیچ وجه به عنوان جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نیستند.

چه زمانی و برای چه افرادی باید سنجش تراکم استخوان را انجام دهیم؟
سنجش تراکم استخوان در خانم‌های بالای ۶۵ سال، یائسگی زودرس و کاهش هورمون‌ها در سن کمتر از ۴۵ سال، خانم‌های یائسه‌ای که بدنبال ضربات خفیف دچار شکستگی می‌شوند یا به دلایل دیگری در معرض خطر پوکی استخوان هستند و مردان بالای ۷۰ سال، و افرادی که سابقه بیش از سه ماه مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی (کورتون) دارند، توصیه می‌شود.

درمان، توانبخشی و ورزش‌های مناسب پوکی استخوان چیست؟
درمان‌های پوکی استخوان شامل: درمان‌های دارویی، جراحی (در صورت شکستگی) و غیر جراحی و غیر دارویی می‌باشد.

درمان‌های دارویی شامل: کلسیم، ویتامین D، بیسفسفوناتها (خوراکی یا تزریقی)، دنوزوماب، هورمون پاراتیروئید و … می‌باشد.

ورزش‌های مفید در پیشگیری و درمان کاهش تراکم استخوان برحسب شدت کاهش تراکم، ویژگی‌های فردی و جسمی، وجود بیماری‌های زمینه‌ای و علاقه و دسترسی افراد متفاوت است.

به طور کلی ورزش‌های تحمل کننده وزن، ورزش‌های تعادلی و ورزش‌های تقویت کننده عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی از بهترین ورزش‌های رایج در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می‌رود.

ورزش‌هایی که حین انجام آن ناحیه کمر و پشت به جلو خم می‌شود. در مبتلایان به پوکی استخوان ممنوع است و ممکن است احتمال شکستگی مهره‌های ستون فقرات را افزایش دهد.

ورزش‌های آبی و شنا، اگرچه در افزایش تراکم مفید نیستند ولی به دلیل اثرات مفید قلبی و عروقی و نیز سودمندی‌شان در ایجاد تناسب اندام، از جمله ورزش‌های مورد توصیه به حساب می‌آیند.