کارشناس ارشد روانشناس بالینی: وسواس٫ رفیق ناخوانده ای که به زندگیمان چسبیده است

کارشناس ارشد روانشناس بالینی: وسواس٫ رفیق ناخوانده ای که به زندگیمان چسبیده است

کارشناس ارشد روانشناس بالینی: اختلال وسواس فکری عملی یک اختلال روانی است که در آن فرد افکار افراطی و خاص بعنوان وسواس فکری را به‌طور مکرر تجربه می‌کند یا نیاز به انجام مکرر اعمال خاصی بعنوان وسواس عملی را احساس می‌کند. شامل افکار مزاحم آداب وسواسی اشتغالات ذهنی و وسواس های عملی هستند و سواس های فکری عبارتند از افکار امیال یا تکانه های مزاحم و ناخواسته که منجر به افزایش قابل توجه اضطراب یا ناراحتی می شوند.

الهه محمدلو، کارشناس ارشدروانشناسی بالینی بیمارستان بهشتی در گفتگو با خبرنگار وبدا-زنجان، به تشریح اختلال وسواس فکری- عملی پرداخت که در ادامه می‌خوانید:

وسواس های عملی یا اجبارها عبارتند از رفتارها یا اعمال ذهنی که در پاسخ به وسواس های فکری به شکل و قاعده مند یا انعطاف ناپذیر انجام میشوند این وسواس های عملی یا فکری ناراحتی شدیدی برای فرد ایجاد می کنند. این وسواس های فکری یا عملی سبب اتلاف وقت می شوند و اختلال قابل ملاحظه ای در روند معمولی و طبیعی زندگی کارکرد شغلی فعالیت های معمول اجتماعی یا روابط فرد ایجاد می کنند .



الگوی های عمده اختلال وسواس فکری-عملی( انواع):

آلودگی و پاکی: شایع ترین الگودر اختلال وسواس فکری- عملی (Obsessive-compulsive disorder) می باشد که وسواس آلودگی و به دنبالش شست و شو یا اجتناب اجبارگونه از شی که فرد گمان میکند آلوده است وجود داشته باشد. فرد اغلب از شیء اجتناب ناپذیر مثل مدفوع ادرار گرد و غبار یا میکروب می ترسد. بیمار ممکن است دست هایش را به افراط بشوید و در واقع بساید و بخراشد یا از ترس میکروب، حتی قادر به ترک خانه اش هم نباشد ،اضطراب شایع ترین واکنش هیجانی در برابر شئی است که فرد از آن می ترسد منتها شرم و نفرت وسواس گونه هم احساسات شایعی است. بیمارانی که وسواس آلودگی دارند معمولاً معتقدند که آلودگی با کوچک ترین تماس از شی به شیء دیگر و از فردی به فرد دیگر منتقل میشود.

ترید مرضی و وارسی: دومین الگوی شایع تردید مرضی است که به دنبالش وسواس عملی به صورت وارسی روی می دهد این وسواس اغلب متضمن نوعی احساس خطر از انجام عملی خشونت بار است مثلاً فرد می ترسد مبادا اجاق را خاموش یا در را قفل نکرده باشد. وارسی هم اغلب به این صورت است که بیمار چند بار به خانه برمیگردد تا مثلاً ببیند اجاق را خاموش کرده یا نه این بیماران تردید وسواس گونه ای درباره خود دارند به طوری که همیشه به خاطر فراموش کردن یا انجام چیزی احساس گناه میکنند.

افکار مزاحم و ممنوعه: سومین الگوی شایع اختلال وسواسی - جبری آن است که فرد صرفاً افکار وسواسی مزاحمی بدون هیچ گونه وسواس عملی داشته باشد. این گونه وسواس ها معمولاً افکاری تکراری درباره نوعی عمل جنسی یا پرخاشگرانه است که به نظر خود فرد، شرم آور است. بیمارانی که دارای وسواسهای فکری مربوط به اعمال پرخاشگرانه یا جنسی هستند ممکن است خودشان را به پلیس معرفی کنند یا نزد کشیش اعتراف نمایند. افکار خودکشی نیز ممکن است وسواسی باشند در این حالت بعید است فرد این افکار را عملی کند .

تقارن و نظم: چهارمین الگوی شایع این اختلال، لزوم رعایت تقارن یا دقت است به طوری که ممکن است موجب شود فرد دچار وسواس عملی کندی گردد بیمار واقعاً ساعت ها وقت لازم دارد تا یک وعده غذا بخورد، یا صورتش را اصلاح کند.

سایر الگوها: وسواس های مذهبی و ذخیره سازی اجبارگونه هم در بیماران وسواسی - جبری شایع است. وسواس کندن مو و وسواس کندن پوست و ناخن جویدن هم ممکن است و سواس های عملی از نوع اختلال وسواسی - جبری باشد. خودارضایی هم ممکن است جنبه وسواس گونه پیدا کند.



علل وسواس

۱. آسیب و تغییر در عملکرد مدار مغزی کورتیکو- استریاتو-تالامو-کورتیکال که این مدار در بروز نقایص شناختی و عاطفی در اختلال وسواس فکری- عملی نقش زیادی دارد.

۲.تغییر در عملکرد مدارها و روابط عصبی میان قشر حدقه ای پیشانی، هسته دمدار و تالاموس و کاهش اندازه هسته دمدار

۳.بد تنظیمی سروتونین؛ شواهد حاکی از آن است که در اختلال وسواس فکری- عملی سروتونین نقش زیادی دارد.

۴.عوامل ژنتیکی ؛ وراژت در شکل گیری اختلال وسواس فکری- عملی نقش دارد.

۵.عوامل شناختی؛شکل گیری راهبرد اجتنابی برای رهایی از اضطراب

درمان:

۱.دارو درمانی : داروهای مؤثر برای این اختلال عبارتند از کلومیپیرامین و مهارکننده ای اختصاصی بازجذب سروتونین مانند سرترالین و فلوکستین و بیمارانی که به یکی ازآنها پاسخ ندهند، ممکن است به یکی دیگر از داروهای این دسته پاسخ دهند.

بیشترین حجم شواهد در خصوص تقویت درمان اختلال وسواس فکری- عملی آنتی سایکوتیک ها است و دو داروی ریسپریدون و آری پیپرازول برای درمان موثر است .

سایر داروهای امیدوار کننده در تقویت درمان اختلال وسواس فکری- عملی عبارتند از ممانتین ،ریلوزول ،کتامین لاموتریژین واستیل سیستئین .

۲. روان درمانی: روان درمانی موثر در درمان اختلال وسواس فکری- عملی درمان شناختی رفتاری می باشد ، مانند درمان مواجهه سازی و ممانعت از پاسخ ، تمرکز بر تحریف های شناختی، فنون ذهن آگاهی و جلسات خانوادگی.

۳. درمان ترکیبی: هر یک از دو روش دارو درمانی یا روان درمانی به تنهایی یک مداخله خط اول منطقی در معالجه اختلال وسواس فکری- عملی هستند و شواهدی وجود دارد که نشان میدهد ترکیب درمان شناختی رفتاری و دارو درمانی بخصوص مفید است.

۴.سایر درمان های جسمی: جراحی اعصاب میتواند کارآیی داشته باشد که این رویکردها شامل حلقه بری (سینگولو تومی) قدامی و کپسولوتومی و سایر فنون جراحی میشوند. تمرکز اعمال جراحی اعصاب اخیر بر تحریک عمقی مغز است که در آن الکترودهایی را به منظور تحریک نواحی مغزی خاص در مغز قرار میدهند تحریک مغناطیسی فراجمجمه ای نیز برای درمان اختلال وسواس فکری- عملی مورد مطالعه قرار گرفته است، هر چند که داده های موجود برای تشویق کاربرد بالینی این روش به اندازه کافی قوی نیستند درمان با الکتروشوک که ظاهراً برای اختلال وسواس فکری- عملی فایده ای ندارد.